تاریخچه و فلسفه سیزده به در ،در ایران باستان چیست؟

در این نوشته از دلبرانه قصد داریم مطلبی در مورد فلسفه سیزده به در خدمت شما عزیزان ارائه نماییم.

یکی از رسوم ایرانیان در نوروز رفتن به طبیعت در روز ۱۳ فروردین بوده است که در اینجا به بیان فلسفه سیزده به در پرداخته ایم.

شاید برای شما هم جالب باشد که با فلسفه سیزده به در بیشتر آشنا شوید و از جزئیات این رسم ایرانی آگاه شوید.

لذا مجموعه ای از اطلاعات در این مورد را برای شما کاربران محترم جمع آوری کرده ایم

امیدواریم که مورد توجه شما عزیزان قرار  گیرد …. با ما تا انتها همراه باشید ….

تاریخچه و فلسفه ۱۳ به در

ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که عدد ۱۳ نحس می باشد ، از نظر علمی عقیده ی آنها کاملا درست می باشد .

در واقع فلسفه عدد ۱۳ بر می گردد به طرز قرار گیری ستاره ها و منظومه خورشیدی ؛ جمعی از دانشمندان بر این باورند که اجسام خیلی بزرگ ( مانند ماه ، یا حتی کوه ) نوعی فرکانس از خود منتشر می کنند که بر بازده و عملکرد مغز جانوران خصوصا انسان مستقیما تاثیر ( خوب یا بد ) دارد . این مسئله پایه و اساس خیلی از عقاید را ثابت می کند .

ایرانیان باستان این روز ( ۱۳ فروردین ) را در طبیعت به جشن شادی می پرداختند تا بدین وسیله خود را از نحسی آن حفظ کنند . از آداب این روز می توان به گره زدن سبزه و دور انداختن یا به قولی به آب دادن سبزه اشاره کرد. عقیده بر این بوده است که وقتی گره باز شود ، مشکلات حل شده و آرزو بر آورده می شود .

دور انداختن سبزه ها هم به این دلیل بود که ایرانیان باستان عقیده داشتند بدی ها و مریضی ها در این سبزه جمع شده و با به آب دادن یا به دور انداختن آن این پلیدیها و مریضی ها را از خود دور می کردند.

آشنایی با سیزده به در به طور کلی

سیزدهمین روز از ماه فروردین ، تیر یا تِشتَر نام دارد . در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی و هنگامی که سبزه از زمین می رویید و گندم و حبوبات سبز می گشتند ، در روز سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می رفتند و به شادی و پایکوبی می پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می نمودند .

برخی را بر این باور است که شناختن سیزده بدر به عنوان روز نحس از نخستین سال رصد زرتشت بوده است . بدین گونه که در آن سال سیزدهم فروردین ثابت بهاری با سیزدهم ماه قمری برابر افتاد و از این رو در نزد منجمان روز بدشگون آمد .

این بدان جهت بود که ستاره شناسان ، روز “استقبال” را که ماه و خورشید روبروی هم قرار می گرفتند ، نحس می دانستند و معتقد بودند که باید در این روز دست از کار کشید و از خانه بیرون شد .

هم اکنون نیز در بعضی از نقاط کشور آنقدر از عدد سیزده وحشت دارند که به هنگام شمارش ، واژه “زیاده” را به کار می برند . گروهی اعتقاد دارند که اگر کودکی در روز سیزده نوروز متولد شود ، همیشه بیمار است و اگر دختری در این روز شوهر کند ، هوو به سرش می آید.

تدارک سیزده بدر در طی دید و بازدیدهای نوروزی دیده می شود . به این صورت که گروهی از فامیل یا دوستان ، مکانی را با مشورت هم انتخاب می کنند ؛ این مکان اصولاً از باغ های شخصی افراد و یا مکان هایی مثل حاشیه زاینده رود ، گردشگاههای اطراف شهر و یا … است .

روز سیزده نوروز ، خانواده ها از صبح زود به مکان تعیین شده می روند و به همراه خود باقیمانده میوه و شیرینی های نوروز را می برند . ناهار روز سیزده را یا شب قبل تهیه می کنند و یا مواد لازم برای تهیه آن را به همراه خود آورده و در همان مکان آن را طبخ می کنند .

برای عصر هم با جمع آوری تکه های چوب ، آتشی مهیا کرده و آش رشته درست می کنند . در این روز جوانان و نوجوانان به بازی هایی مثل فوتبال ، والیبال ، وسطی ، پینگ پنگ و … می پردازند .

مردم در این روز به بازی های جمعی و محلی و ابداعی رو می آوردند و خود را با پِل و چِفته (الک دولک) ، فوتبال و … مشغول می کردند .

اعتقاد داشتند که سیزده روز نحسی است و به همین خاطر باید بیرون از منزل در دشت و صحرا ، روز را سپری کنند .

در این روز دختران برای اینکه بختشان باز شود ، سبزه ها را گره زده و می خواندند سیزده بدر، سال دگر ، خانه شوهر ، بچه به بغل. بزرگترها هم سبزه گره زده و برای فرزندانشان نیت می کردند .

رسم سبزه به آب دادن در این روز که نمادی از آبادانی طبیعت و آب است از جمله رسوم نمادین در روز سیزده بدر است . سبزه ها را در روز سیزده در آب می ریزند تا غم هایشان را به آب بدهند .

تِشتر یا تیر کیست؟

در میتخت های(اساطیر، Myths) ایرانی، تِشتر یا تیر ایزد بانوی بارندگی است که در آسمان  ها با اسپ سپیدی در رهروی است و هرگاه با دیوی به نام اَپوش بجنگد و برنده شود، سالی پر از سبزی و خرمی و باران در پیش است.

از سویی گویند که جمشید شاه پیشدادی هم هر سال در روز سیزده نوروز در دشت سبز و خرم چادر بر پا می کرده و بار همگانی می داده که سپس به گونه ی آیین در می آید و از همین روی ایرانیان روز سیزدهم فروردین کنار سبزه ها، چشمه سارها و جویبارها می  روند و به ویژه زنان که نماینده ی آناهیتا، ایزد بانوی آب هستند با نوازش سبزه ها و گره زدن آنان{داستان گره زدن سبزه در پایین آورده شده}، پشتیبانی خود را از ایزد بانوی باران نشان می دهند.

در مورد روز و عدد سیزده دو اعتقاد متضاد وجود دارد:

۱.این روز را نحس دانسته، به همین دلیل برای رفع بلا به دامان طبیعت پناه می‌بردند.

۲.این روز را خجسته پنداشته و برای گذراندن بهتر این روز از طبیعت یاری می‌جستند.

ایرانیان چون در مورد این روز آگاهی کمتری دارند آن روز را نحس می‌دانند و برای بیرون کردن نحسی از خانه و کاشانهً خود کنار جویبارها و سبزه‌ها می‌روند و به شادی می‌پردازند.

تا کنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است. بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار مسعود و فرخنده دانسته اند.

مثلا در صفحهً ۲۶۶ آثار الباقیه جدولی برای سعد و نحس آورده شده که در آن سیزده نوروز که تیر روز نام دارد کلمهً (سعد) به معنی فرخنده آمده و به هیچ وجه نحوست و کراهت ندارد.

بعد از اسلام چون سیزدهً تمام ماه‌ها را نحس می‌دانند به اشتباه سیزده عید نوروز را نیز نحس شمرده اند.

وقتی دربارهً نیکویی و فرخنده بودن روز سیزدهم نوروز بیشتر دقت و بررسی کنیم مشاهده  می‌شود موضوع بسیار معقول و مستند به سوابق تاریخی است.

سیزدهم هر ماه شمسی که تیر روز نامیده می‌شود مربوط به فرشتهً بزرگ و ارجمندی است که “تیر” نام دارد و در پهلوی آن را تیشتر می‌گویند.

فرشتهً مقدس تیر در کیش مزدیستی مقام بلند و داستان شیرینی دارد.

ایرانیان قدیم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی‌ بودن دورهً نوروز را به پایان می‌رسانیدند.

فلسفه سیزده به در

به طور کلی در میان جشن های ایرانی جشن سیزده به در کمی مبهم است، زیرا مبنا و اساس دیگر جشن ها را ندارد.

در کتاب‌های تاریخی اشاره‌ی مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده‌است اما در منابع کهن اشاره هایی به روز سیزدهم فروردین داریم.

گفته می شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان میرسانیدند.

می توان گفت معقول ترین موردی که درباره ی سیزده به در گفته می شود همین است.

اما اگر در کتاب های تاریخی و ادبی گذشته اشاره ای به سیزده به در و هفت سین نمی‌یابیم آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این که، رسمی کهن است، و به علت عام و عامیانه بودن در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟

سیزده به در رسم و آیینی که بدین گونه در همه شهرها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همهً قشرهای اجتماعی عمومیت دارد، نمی‌تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد.

علاوه بر این می دانیم کتابهای تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را که در حضور شاهان و خاصان دستگاه حکومتی بود، بیان و توصیف می کرد.

ولی سیزده به در، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند (و نه شاه پسند) بود. از طرف دیگر، نوشتن رویدادهای روزی که رفتارها و گفتارهای خنده دار و غیر جدی، برای خود جایی باز کرده، توجه مورخ و شاعر را به خود جلب نمی کرد و شاید «نحس» بودن هم عاملی برای بیان نکردن بود و …

تاریخچه ی سیزده بدر

همانطور که پیشینه ی جشن نوروز را از زمان جمشید می دانند درباره ی سیزده به در (سیزده بدر) هم روایت هست که :

«… جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز (سیزده بدر)را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا می کند و بارعام می دهد و چندین سال متوالی این کار را انجام می دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درمی آید و ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می کنند …»

اما برای بررسی دیرینگی جشن سیزده بدر از روی منابع مکتوب، تمامی منابع مربوط به دوران قاجار می باشند و گزارش به برگزاری سیزده بدر در فروردین یا صفر داده اند، از همین رو برخی پژوهشگران پنداشته اند که جشن سیزده بدر بیش از یکی دو سده دیرینگی ندارد اما با دقت بیشتر در می یابیم که شواهدی برای دیرینگی جشن سیزده بدر وجود دارد.

همانطور که پیش از این گفته آمد، تنوع و گوناگونی شیوه های برگزاری یک آیین، و دامنه ی گسترش فراخ تر یک باور در میان مردمان، بر پایه ی قواعد مردم شناسی و فرهنگ عامه، نشان دهنده ی دیرینگی زیاد آن است.

همچنین مراسم مشابه ای که به موجب کتیبه های سومری و بابلی از آن آگاهی داریم، آیین های سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکیتو» دوازده روز به درازا می کشیده و در روز سیزدهم جشنی در آغوش طبیعت برگزار می شده. بدین ترتیب تصور می شود که سیزده بدر دارای سابقه ای دست کم چهار هزار ساله است.

فلسفه سبزه گره زدن

افسانه ی آفرینش در ایران و مسأله ی نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره ی کیومرث حائز اهمیت زیادی است . در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است .

گفته های حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک الارض و الانبیا صفحات ۲۹ -۲۳ و گفته های آثار الباقیه بر پایه ی همان آگاهی است که در منابع پهلوی وجود دارد.

مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند، روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند .

در آن زمان چون عقد و نکاهی شناخته شده نبود آن دو به وسیله ی گره زدن دو شاخه ی مورد، پایه ی ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز بخوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را – بویژه دختران و پسران دم بخت – انجام می دادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می کنند و علف گره می زنند.

آیین‌های سیزده‌به در

این رویداد دارای آیین‌های ویژه‌ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می‌توان آیین‌های زیر را برشمرد.

• گره زدن سبزه
• سبزه به رود سپردن
• خوردن کاهو و سکنجبین
• پختن غذاهای متنوع به ویژه آش رشته

علت نام گذاری این روز

در سیزدهمین روز از تیر ماه، آرش کمانگیر، پهلوان ایرانی با پرتاب تیر، مرز میان ایران و توران را جدا کرد و در پی آن اشتی مردمی را میان توران و ایران که سال ها در جنگ بودند پایدار ساخت.

به یادبود او ایرانیان جشن تیرگان را در ماه تیر برپا کردند و سیزدهمین روز از هر ماهی را تیر یا تیشتر نامیدند.

انگیزه نافرخندگی روز سیزده و عدد سیزده:

درباره نافرخندگی روز سیزده دیدگاه های گوناگون هست از جمله

• دیدگاه نخست چنین است:

همان گونه که گفته شد آرش کمانگیر پس از پرتاب تیر، مرز میان ایران و توران را شناساند، ولی پس از آن جان خود را از دست داد و گویند نافرخندگی روز سیزده در نزد نیاکان ما و هم چنین گسترش آن مَر(عدد) ۱۳ در جهان، برای نافرخنده بودن مرگ آرش کمانگیر در این روز است.

• دیدگاه دوم چنین است:

در فرهنگ ایران هیچ یک از روزهای سال نافرخنده شمرده نشده ولی چون پس از تاخت تازیان به ایران، آنان هفت روز در هر ماه را نافرخنده می دانستند و سیزده هم در شمار آن بوده، گویند نافرخندگی سیزده از این جا ریشه گرفته است.

دروغ سیزده یا اول آوریل

دروغ سیزده بهانه ای برای سرگرمی و خندیدن در این روز است که اتفاقا یکی از شباهت های فرهنگ ایرانی با فرهنگ های دیگر است.

دروغ های روز اول آوریل مانند همین دروغ ها و شوخی های سیزده بدر است. روز اول آوریل، هر چهار سال یکبار مصادف با روز سیزده فروردین است و سه سال دیگر با ۱۲ فروردین مصادف است.

اول آوریل در اساطیر روم باستان مصادف است با روز رستاخیز آتیس الهه تبسم. شاد بودن و خندیدن در این روز مرسوم است.

آمریکایی ها در روز اول آوریل از روش های مختلف و گاهی عجیب و غریبی برای دست انداختن دیگران و شوخی کردن با آنان استفاده می کنند.

بریتانیایی ها می گویند که بدشانسی نصیب کسی خواهد شد که بخواهد در بعد از ظهر روز اول آوریل کسی را دست بیندازد، زیرا در آن ساعات دیگر مردم نسبت به این گونه شوخی ها آمادگی پیدا کرده اند.

در هند، یک روز قبل از اول آوریل جشن هولی برگزار می شود که در آن مردم بر روی همدیگر رنگ می پاشند و شادی می کنند.

در روز اول آوریل، مردم پرتغال بر روی همدیگر آرد می پاشند. مردم فرانسه، روز اول آوریل را روز ماهی می نامند. کودکان و نوجوانان فرانسوی در این روز، بر پشت دیگران کاغذی می چسپانند که بر روی آن تصویر نوعی ماهی که زود به دام می افتد کشیده شده است.

منظور از این کار، این است که فردی که کاغذ به او چسپانده شده مثل همان ماهی، زود به دام می افتد.

روز طبیعت فراموش شده

سیزده بدر روز طبیعت است اما اگر روز چهاردهم فروردین سری به پارک ها و یا فضای سبز اطراف شهرها بزنید متوجه می شوید که سیزدهم فروردین هر روزی می تواند باشد جز طبیعت.

مردمی که از صبح از خانه بیرون آمده اند آنقدر زباله و آشغال از خودشان در طبیعت به جا گذاشته اند و همه جا را کثیف کرده اند که باور کردنی نیست.

بخت گشایی در سیزده به در

در روز سیزده به در دختران شهرهای مختلف یک سری رسومات باقی مانده از گذشته را برای بخت گشایی به کار می بندد و آرزوی این را دارند تا سال آینده به خانه شوهر بروند و تعدادی از آنها را برایتان ذکر می کنم.

شیراز

دختران از شب قبل یک نخ تابیده هفت رنگ ابریشمی را به کمر می بندند و صبح روز سیزدهم پیش از طلوع آفتاب ، پسر بچه ی نابالغی را وادار می کنند که گره از کمرشان باز کنند تا بختشان گشوده شود.

ساری

دختران ساری صبح زود از خواب بیدار شده به نزدیکترین جوی آب می روند و هفت بار از جوی آب می پرند و هربار با خود نیت می کنند که : سال دگر ، خونه شوهر

اهواز

دختران یک کوزه سفالی که در آن آب مانده از شبرا در جلوی درب خانه بر زمین می شکنند تا بختشان باز شود.

خراسان

بعد از خوردن نهار دختران نواحی خراسان با نشستن رو به قبله به گره زدن سبزه مشغول می شوند و این شعر را می خوانند.

سیزده بدر ، چهارده به تو ، سال دگه خنه ی شو ، هاکوت کوتو هاکوت کوتو ، و بعد مقداری شیرینی جات پای سبزه گره زده می ریزند و از آنجا دور می شوند

گناباد

دختران دم بخت در روز سیزده به در از بین خود یک نفر به عنوان ملکه انتخاب می کنند و به آواز مشغول شده و برای هم آرزوی بخت و بالین خوب می نمایند.

آلاشت

دختران آن دیار نیز در بازگست از سیزدت به در از جوی ها و نهرهای که برسر راهشان باشد و می پرند و می گویند : سیزده به در ، چارده به جا

همدان

دختران همدانی به نیت شوهر یابی پس از بازگشت سوار بر شیر سنگی شده و شیر و شیره را می مالند و آرزوی بخت گشایی دارند.

کردستان

دختران این ناحیه از کشور هنگام بازگشت سیزده سنگ ریزه بر می دارند و آن ها را به پشت سر می اندازندو در بیجار نیز هر دختر سه سنگ می اندازد.

کرمانشاه

عصر روز سیزده به بالای گلدسته های مساجد رفته و یک دانه گردو از بالا به زمین می اندازند، اگر شکست تا سال آینده به خانه شوهر می روند و آنگاه گردو را می خورند و اگر نشکست باید تا سال دیگر نیز منتظر باشند.

خور

دختران به بالای تپه های شنی رفته و و از آن خود را به پایین غلت داده و دیگر دختران پاهای آنها را گرفته و تا پایین می کشند و بعد از نهرها و جوهای سر راه خود پریده و می خوانند: سیزده به در ، چارده به تو ، به حق مرغ قدقدو ، سال دگر ، خونه شوهر ، بچه بغل